Nordmenns framtidstankar: Fryktar at klimaendringane vil øydeleggja verda

Tenk på framtida – omtrent 30 år fram i tid. Kva assosiasjonar får du, og kva bilete ser du for deg? Kva utvikling fryktar du?

Dette var blant spørsmåla forskarane stilte. I svara dei fekk frå 123 norske kvinner og menn, er det nokre  forteljingar som peikar seg ut.

Særleg frykta for klimaendringar er stor. Heile 75 av dei 123 forteljingane handlar om ei framtidig verd prega av klimaendringar.

– Det er interessant at denne frykta er så stor hos mange, seier Nina Heidenstrøm.

Ho er sosiolog og forskar ved SIFO på OsloMet, og ho har leidd arbeidet med rapporten.

– Samtidig er det ikkje overraskande at klimasaka opptek folk, spesielt dei unge. Det er ei av vår tids aller viktigaste saker, og det er avgjerande for framtida korleis vi vel å handla i dag.

– Mange fryktar nok at vi ikkje skal klara å redusera konsekvensane av klimaendringane i stor nok grad for framtidige generasjonar.

Fryktar klimaendringane mest

«Eg trur verda 30 år fram i tid er svært prega av klima- og naturøydeleggingar, og at ho er veldig prega av hundrevis av millionar menneske på flukt nordover på kloden, primært på grunn av tørke og øydelagde avlingar, og dessutan mangel på grunnvatn. Men eg trur også det blir kollaps i mange økosystem som gir ekstreme ringverknader, som til dømes bier, korallar og fisk. Dette vil skapa svoltkatastrofar».

Slik beskriv ein av innsendarane korleis hen ser for seg verda i framtida.

Personen skriv vidare:

«Det blir garantert store brannar i heile Sør-Europa kvar einaste sommar, veldig lange tørkeperiodar og ingen fungerande matproduksjon. Dette vil føra til enorme flyktningleirar i Midt-Europa, beståande av sør-europearar så vel som afrikanarar og folk frå andre verdsdelar. Eg kan sjå for meg at dei nord-europeiske landa set opp grensegjerde mot sør. EU vil vera historie på grunn av intern usemje om korleis alle desse problema skal handterast. Stor framvekst av høgrepopulisme. Ekstreme forskjellar mellom folk, der dei rike har vorte rikare og dei fattige langt fleire og fattigare.»

Ser for seg at det blir gradvis verre

– Denne forteljinga er eit godt døme på eitt av hovudfunna våre, nemleg at folk ser for seg at det gradvis blir verre og verre, seier Heidenstrøm.

– Vi har kalla denne typen forteljing for krisetrappa, der katastrofen blir større trinn for trinn, forklarer ho.

– Mange av forteljingane i materialet handlar om at vi om 30 år har nådd denne smertegrensa og at samfunnet kollapsar heilt eller delvis.

Innsendarane fryktar at klimaendringane skal utsletta verda slik ho ser ut i dag. Kanskje kan vi ikkje lenger bu på dei stadene vi ønskjer eller ete den maten vi er vand til å ete. Fleire fryktar at vi ikkje kan kjøpa dei tinga vi treng.

Klimaendringane påverkar også utviklinga av demokratiet og nasjonalstaten, trur innsendarane. Det vil bli større forskjellar mellom fattig og rik, og rike nasjonar vil verna grensene sine meir enn i dag.

Mange fryktar nok at vi ikkje skal klara å redusera konsekvensane av klimaendringane i stor nok grad for framtidige generasjonar. – Nina Heidenstrøm

SIFO-forskar Nina Heidenstrøm har samla inn folks forteljingar om kva dei trur om framtida. Sjølv om vi fryktar framtida, har vi også mange positive idear om korleis det blir, seier ho. Foto: Eivind Røhne

Fleire fryktar at teknologien overtek

Ein ting som overraska forskarane, var frykta mange menneske har for ny teknologi.

– Vi såg ei frykt for at teknologien skal overta. At menneske skal mista fysisk kontakt med kvarandre. At eldre fell utanfor. Meir skjermtid for barn. Mykje dårlegare folkehelse, påpeikar Heidenstrøm.

Ho fortel at forskarane hadde sett for seg at folk heller var meir positive.

– Vi veit jo at teknologien kan gjera det mogleg med nye løysingar, til dømes når det gjeld klimakrisa, men i staden såg vi heller meir av frykta i forteljingane frå folk.

Ein av innsendarane skriv til dømes:

«I framtida vil menneske bli skapte i laboratorium av kunstige livmorer. Genredigering vil vera vanleg slik at vi kan unngå alle sjukdommar, og designarbabyar blir vanleg blant dei velståande.»

Ein annan meiner vi tek ein stor sjanse når det gjeld ChatGPT og kunstig intelligens:

«Viss vi ikkje klarer å kontrollera den teknologiske utviklinga, vil vi gjera oss til slavar av teknologien.»

Dagens situasjon påverkar forteljingane

Forskarane starta innsamlinga av forteljingar våren 2022.

– Og mykje har skjedd det siste året som påverkar forteljingane folk har sendt inn til oss, seier Heidenstrøm.

– Vi var på veg ut av koronapandemien då innsamlinga starta. Kort tid etter eskalerte krigen mellom Russland og Ukraina, som har påverka heile verda.

I løpet av året har også økonomien til den norske befolkninga vorte strammare. Styringsrenta aukar stadig, og vi har hatt eit år med høge straum- og daglegvareprisar. Omtrent midtvegs i innsamlinga vart ChatGPT lansert, og det er mange diskusjonar om kunstig intelligens.

– Forteljingane folk har sendt inn til oss, er absolutt påverka av desse hendingane, seier forskaren.

Håpar på ein meiningsfull kvardag

Sjølv om mange av forteljingane handlar om frykta for klimaendringane og for rolla ny teknologi vil spela i framtida, er det også mange håpefulle forteljingar i materialet.

– Når vi spør innsendarane om kva slags framtid dei håpar på, svarer mange at dei håpar på ein meiningsfull kvardag i framtida, seier Heidenstrøm.

Den meiningsfulle kvardagen består i å ha ein jobb ein trivst med og der ein opplever å vera nyttig for andre.

Men sjølv om jobben er viktig, viser forteljingane at mange ønskjer å ha meir tid til aktivitetar utanfor jobben. Derfor er sekstimarsdagen, firedagarsveka og heimekontoret nokre trekk som mange ønskjer seg ved framtidssamfunnet.

– Når jobben tek litt mindre plass, blir det frigjord tid til andre aktivitetar.

Mellom anna trekkjer mange fram at dei ønskjer å leva enklare.

Lengtar etter naturen

Nøysemd er dessutan ein dyd som går igjen i mange av forteljingane.

– Vi ser for oss ei framtid der vi må vera meir nøkterne enn vi er i dag, seier Heidenstrøm.

– Det betyr at vi helst ikkje skal kjøpa unødvendige ting, men berre bruka det vi treng for å leva eit godt liv.

Forskaren fortel at mange skriv om det å leva enkelt. Å jobba mindre, bruka tid i naturen, ete lokal mat, reisa lite og ha få luksusgode.

I fleire av forteljingane er det nøysame ei romantisk førestilling om fortida: der folk jobbar og bur på same stad, er sjølvberga, har sterke lokale fellesskap, og der livet blir levd sakte.

– Med andre ord vil mange ha det dei har no, berre i ei litt meir berekraftig drakt.

– Vi må altså reisa litt mindre, jobba litt mindre, ete litt mindre kjøtt og velja berekraftige klede. Samtidig ønskjer vi at komfortnivået vårt framleis skal haldast oppe, og det er jo eit dilemma.

Ulike framtidsbilete?

 Forskarane er interesserte i å finna ut om folk flest har dei same framtidsbileta som politikarane og næringslivet.

Er det slik at vi ser for oss framtida på den same måten? Eller blir vi påverka av dei framtidsbileta som er rundt oss allereie?

– Det har vi tenkt til å finna ut meir om i prosjektet, seier Heidenstrøm.

Forskarane skal no ta med seg funna frå innsamlinga på nettstaden minner.no og presentera dei for politikarar og næringslivet.

– Då skal vi fortelja om kva slags framtid folk ser for seg.

Referanse

Kjus, Audun, Throne-Holst, Harald, Wehn Hegnes, Atle (2023): Fremtidsbilder. Rapportering fra innsamling på minner.no. SIFO-notat nr. 4-2023 (oda.oslomet.no).