– Demens er ei av dei største utfordringane i det tjuande hundreåret for menneska som blir ramma, dei pårørande og samfunnet i sin heilskap, seier professor Birgitta Langhammer ved OsloMet – storbyuniversitetet.
Globalt har rundt 50 millionar menneske demens, og nesten ti millionar blir antekne å utvikla demens per år.
– Me veit ein del om risikofaktorane for demensutviklinga. Til dømes er hjarte- og karlidingar, psykologiske faktorar, kosthald, livsstil og utdanning risikofaktorar som me kan gjera noko med.
– Det som er skadeleg for hjartet, ser òg ut til å vera skadeleg for hjernen. seier ho og legg til:
– Så til liks med at det blir tilrådd trening og fysisk aktivitet som tiltak for å betra funksjonen til hjartet, så er det òg eit verkemiddel i kampen mot demens.
Ho er fysioterapeut og ein forskarane i forskargruppa Aldring, helse og velferd ved OsloMet. Her er Langhammers råd om kva du kan gjera for å førebyggja og forseinka utviklinga av demens.
– Demens er en av de største utfordringene i det tjuende århundret for menneskene som blir rammet, de pårørende og samfunnet i sin helhet, sier Birgitta Langhammer.
1. Utdanning mot demens
Ein god skulegang i unge år gjer hjernen betre rusta mot demens når du blir eldre. Det er vist at om du fullfører ei lengd på tilsvarande vidaregåande, så reduserer det risikoen for demens. Du byggjer deg opp ein kognitiv reserve som verkar vernande.
Det er òg viktig å halda fram med å stimulera hjernen med nye utfordringar i det daglege som vaksen og vidare i høg alder, påpeikar forskaren.
2. Ta vare på høyrselen
Dårleg høyrsel gir større sjanse for å utvikla demens, kanskje fordi hjernen får mindre stimuli og trening gjennom svekte impulsar. Risikoen kan truleg reduserast ved å bruka høyreapparat.
3. Pass på blodtrykket
Risikoen for demens aukar hos menneske med diabetes og høgt blodtrykk. Behandling av høgt blodtrykk reduserer risikoen.
4. Stump røyken
Nikotinet i sigarettar får blodårane til å snevra seg saman slik at det blir dårlegare blodsirkulasjon, som igjen påverkar helsa av hjernen.
Forskaren fortel at undersøkingar viser at dei som har røyket i mange år, har større risiko for å utvikla Alzheimers sjukdom.
5. Hald vekta
Overvekt bidreg til auka risiko for diabetes type 2, som i sin tur aukar risikoen for demens. Både overvekt og diabetes bidreg til endringar i blodkara. Det oppstår mikroskadar og betennelsar i blodkar som gir mindre blodgjennomstrømning sentralt i hjernen og i armar og bein.
Eit kosthald med eit høgt inntak av grønsaker, frukt, fullkornsprodukt, belgfrukter, fisk og planteoljer kan gi nedsett risiko for demens, ifølgje Langhammer.
6. Fysisk aktivitet hjelper
Regelmessig fysisk aktivitet reduserer risikoen for demens. Moderat fysisk aktivitet, som tre gonger 40 minutts gonge i raskt tempo i veka, kan vera nok til å senka risikoen. Men forskarar ser òg at høgare intensitet på treninga gir betre effekt enn lågare dosar. Dette i tillegg til at det betrar humør og balanse, reduserer fall, forbetrar generell funksjon og reduserer dødelegheit.
Trening kan dessutan hjelpa på demenssymptom etter at ein har fått diagnosen, forklarer forskaren.
7. Bruk sykkelhjelm
Hovudskadar ved fall eller hyppige slag mot hovudet ser ut til å auka risikoen for nokre typar demens.
8. Deprimerte er meir utsett for demens
Me veit at demens kan bidra til depresjon. Det blir òg forska på om depresjon kan bidra til demens.
Så langt veit me at depresjon aukar mengda stresshormon i kroppen, noko som gjer blodkara mindre elastiske. I tillegg blir vekstfaktorar reduserte som bidreg til reparasjon og nydanning av nervar. Depresjon har difor negativ innverknad på minne og orienteringsevne.
Lid du av depresjon, kan faren for at du blir ramma av demens seinare i livet vera stor. Det er difor viktig å behandla depresjon, meiner professoren.
9. Einsemd er farleg
Einsame menneske får ofte ein inaktiv og usunn livsstil, og einsemd kan difor vera ein risikofaktor for demens. Dette understrekar viktigheita av å kartleggja sosial isolasjon og leggja til rette for tiltak for risikogrupper.
10. Viktig å pleia kjærleiken
Menneske som lever i eit stabilt parforhold, reduserer risikoen for livsstilssjukdommar relatert til demens, som diabetes og hjerneslag. Nære relasjonar motverkar dessutan høgt blodtrykk.
Eit nært og stabilt forhold er med andre ord bra for helsa di, slår Langhammer fast.
Referanse
Livingston, G. m. fl.: Dementia prevention, intervention, and care. Lancet. (2017); 16 (390):. 2673-2734.
Denne artikkelen vart opphavleg publisert på hioa.no/vitenogpraksis 23.05.2018.
